Uitvoerbaarheid en menselijke maat zijn sleutel tot toekomstbestendig sociaal stelsel
UWV-bestuursvoorzitter Maarten Camps roept op tot meer urgentie bij de aanpak van knelpunten in het sociaal domein. Tijdens een recente bijeenkomst van het Nederlands Genootschap Sociale Zekerheid (NGSZ) deelde hij zijn visie op het rapport ‘Kiezen voor later: vier visies voor 2050’ van het Centraal Planbureau. De boodschap is helder, weet Camps: 'Hoe langer keuzes vooruit worden geschoven, hoe groter het risico dat mensen en de samenleving vastlopen – en plotselinge en kostbare aanpassingen nodig zijn.'
Het Centraal Planbureau (CPB) presenteert in 'Kiezen voor Later' vier mogelijke toekomstscenario's voor de Nederlandse economie, arbeidsmarkt en sociale zekerheid in 2050. De scenario's zijn geen voorspellingen, maar verkenningen die beleidsmakers en uitvoeringsorganisaties helpen bij het maken van keuzes voor de toekomst. Jan-Maarten van Sonsbeek, programmaleider Langetermijnverkenning bij het CPB en een van de auteurs van het rapport, benadrukt het belang om nu echt keuzes te maken: ‘Want doorgaan op de huidige voet is niet houdbaar.’
De scenario's variëren van een door marktwerking gedomineerde samenleving tot een model waarin solidariteit centraal staat. In het ‘markt-scenario’ ligt de nadruk op economische groei en efficiëntie, met een flexibele arbeidsmarkt en beperkte sociale zekerheid. Het ‘autonoom-scenario’ hecht aan zelfvoorziening en gemeenschapszin, waarbij de sociale zekerheid meer regionaal wordt georganiseerd. In het ‘duurzaam-scenario’ staat de circulaire economie centraal, met veel aandacht voor de gevolgen van de duurzaamheidstransities voor de arbeidsmarkt. Het ‘samen-scenario’ zet in op solidariteit en een uitgebreid sociaal vangnet, vergelijkbaar met de sociale modellen van Scandinavische landen.
Van prikkels naar doenvermogen
Deze scenario's geven richting aan beleidskeuzes. Tegelijk wijst bestuursvoorzitter Camps van UWV op de ontwikkeling in het denken over sociale zekerheid door de tijd heen: ‘In 2002, toen UWV werd opgericht, draaide alles om prikkels. Prikkels om aan het werk te gaan, prikkels om mensen in dienst te nemen. Tegenwoordig staat doenvermogen centraal. Er is een verschil tussen weten, willen en kunnen.’ Deze inzichten uit de praktijk zijn essentieel voor uitvoerbaar beleid.
Het CPB-rapport laat volgens Camps goed zien dat er bij beleidskeuzes altijd sprake is van een afruil of compromis: ‘Er bestaan geen gratis keuzes. Een flexibele arbeidsmarkt kan bijvoorbeeld ten koste gaan van werknemersbescherming, terwijl lage belastingen kunnen leiden tot een beperkter sociaal vangnet.’
Quote
‘Het is toch wel vreemd dat de overheid de grootste schuldeiser van burgers is’, stelt Maarten Camps.
Aandachtspunten voor effectief beleid
In zijn reactie op het CPB-rapport benoemt Camps drie concrete punten die aandacht vragen. Ten eerste mist hij in het rapport een ‘doormodder-scenario’ dat laat zien wat er gebeurt als we geen keuzes maken. Ten tweede wijst hij op de complexiteit van het huidige stelsel, waarbij hij als voorbeeld noemt dat er in het regeerprogramma geen budget is vrijgemaakt voor de noodzakelijke hervorming van arbeidsongeschiktheidsregelingen.
Volgens Camps zijn er keuzes die in elk toekomstscenario wenselijk zijn, de zogenoemde no-regret-opties. Als voorbeelden hiervan noemt hij de hervorming van het arbeidsongeschiktheidsstelsel en de aanpak van schuldenproblematiek: ‘Het is toch wel vreemd dat de overheid de grootste schuldeiser van burgers is’, stelt Camps. ‘Dat is de omgekeerde wereld en het doorkruist heel veel overheidsbeleid.’ Schulden vormen een groot obstakel voor de ontwikkeling en participatie van mensen.
Meer samenhang in beleid gewenst
Een ander belangrijk aandachtspunt is het gebrek aan samenhang in beleid. Camps wijst op de sterke verbondenheid tussen verschillende beleidsterreinen zoals zorg, arbeidsmarkt en onderwijs. De huidige verkokerde begrotingsmethodiek staat een integrale aanpak in de weg. ‘We kijken te vaak door een rietje naar een langer bestaand probleem, terwijl bijvoorbeeld arbeidsongeschiktheid en zorg onlosmakelijk verbonden zijn.’
De scenario's van het CPB vormen waardevolle inzichten voor het werk van UWV. In de komende periode zal UWV ze gebruiken bij de ontwikkeling van zijn nieuwe strategie.
Ontvang maandelijks UWV Magazine
Meer van dit soort artikelen lezen? Meld u aan voor de nieuwsbrief van UWV Magazine en ontvang waardevolle artikelen over arbeidsmarkt en sociale zekerheid in uw inbox.