Werk betekent voor de meeste mensen een bron van inkomsten. Voor uitkeringsgerechtigden met een arbeidsbeperking (Participatiewet, Wajong, WIA, WAO) is dit niet altijd het geval. Dat blijkt uit een grootschalig subsidie-onderzoek van Optimalistic, Muzus en Stimulansz onder bijna 800 mensen met een arbeidsbeperking.

Van de bijna 500 werkende respondenten komt 61% in financiële problemen door de manier waarop hun inkomsten worden verrekend met de uitkering. 92% van de werkende respondenten ervaart onzekerheid door de inkomstenverrekening. Voor één op de drie werkenden zorgt deze onzekerheid ervoor dat zij niet meer uren zouden willen gaan werken of niet meer opnieuw aan de slag willen als hun huidige baan stopt. Zoals één van de respondenten opmerkt: 'Altijd is er angst als de brievenbus kleppert. Het is als de doos van Pandora. Je weet nooit welke ellende er vandaag weer op je deurmat ligt.' Problemen met inkomstenverrekening hebben ook effect op de groep die (nog) niet werkt. Zij zijn bang om een stap te zetten op de arbeidsmarkt. Hierdoor gaat arbeidspotentieel verloren.

De onderzoekers laten zien dat oorzaken van deze onzekerheid divers zijn en niet direct eenvoudig op te lossen. Het raakt bijvoorbeeld aan de complexiteit en striktheid van de regelgeving, en aan de waarde die we als maatschappij aan werken toekennen. UWV en gemeenten staan hierbij voor een lastige taak. Aan de ene kant moeten ze zorgen voor voldoende inkomensvoorziening. Aan de andere kant hebben ze de opdracht mensen zoveel mogelijk te stimuleren richting de arbeidsmarkt. Het is lastig om beide opdrachten met elkaar in evenwicht uit te voeren.

Het initiatief voor dit onderzoek is afkomstig van de Landelijke Cliëntenraad. Deze vroeg UWV in 2019 om onderzoek te doen naar deze problematiek. UWV heeft hiervoor vervolgens subsidie beschikbaar gesteld.

Alle betrokken partijen – UWV, gemeenten en het ministerie van SZW – nemen de resultaten en aanbevelingen uit het rapport uiterst serieus en hebben laten weten ermee aan de slag te gaan. Voorop staat dat werken voor mensen met een arbeidsbeperking altijd moet lonen. UWV wil zich daarvoor maximaal inzetten. Daarbij moet UWV wel keuzes maken hoe het de beschikbare capaciteit kan inzetten en invulling kan geven aan de verrekensystematiek en klantcontacten. UWV gaat samen met het ministerie van SZW bekijken hoe ze de situatie voor mensen met een arbeidsbeperking kunnen verbeteren. Daarop vooruitlopend kijkt UWV hoe het betrokkenen beter kan informeren en of het mogelijk is om meer persoonlijk contact in te zetten.

Naast het rapport met diverse aanbevelingen, leverden de onderzoekers drie producten op:

• Een belevingsmodule waar men aan de hand van klantverhalen de knelpunten met verrekenen kan beleven.
• Twee procesvisuals (een voor UWV en een voor gemeenten, die in begrijpelijke taal laten zien wat mensen kunnen verwachten als ze met verrekenen te maken krijgen.
• De serious game ‘1 uur in de bijstand’, waarmee professionals deze problemen zelf kunnen ervaren.

Van dit rapport verscheen ook een samenvatting.