Direct naar inhoud

Instellingen

    Arbeidsongeschiktheid: een stelsel dat niemand begrijpt

    Het huidige stelsel voor ziekte en arbeidsongeschiktheid is steeds ingewikkelder geworden. Uit een analyse door de Onafhankelijke Commissie Toekomst Arbeidsongeschiktheidsstelsel (Octas) blijkt dat niemand het huidige stelsel echt begrijpt – zelfs de experts niet. Commissievoorzitter Roos Vermeij schreef een paper over deze analyse. Hierin zegt ze dat een radicale hervorming onontkoombaar is. Een samenvatting.

    Over Roos Vermeij

    Roos Vermeij was van 2006 tot 2017 Tweede Kamerlid voor de PvdA en was woordvoerder op het terrein van sociale zekerheid. Daarna was ze bestuurder bij het pensioenfonds PME en wethouder economie en wijken in Rotterdam. Nu werkt Vermeij als directeur van de LLO-Katalysator aan de uitvoering van een groeifondsprogramma ter bevordering van een betere aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt.

    De complexiteit van ons arbeidsongeschiktheidsstelsel leidt tot onrechtvaardige effecten, vooral voor de mensen die in het stelsel zitten. Om de cliëntproblematiek écht te ervaren, ondergingen we met alle leden van de commissie een simulatie genaamd ’Ervaar UWV‘. In de simulatie ervaarden wij zelf hoe het is om te moeten omgaan met verlies van gezondheid, werk en inkomen. Het resultaat? Binnen een paar uur leidde dit tot frustratie bij verschillende commissieleden. De snelheid waarmee een persoonlijke situatie uitzichtloos wordt, bleek ongeëvenaard.

    Kernproblemen huidige stelsel

    Het huidige stelsel is enorm complex: een conglomeraat aan wet- en regelgeving dat uiteindelijk vaak chaos en tegenstrijdigheden veroorzaakt. Het huidige stelsel houdt daarnaast onvoldoende rekening met de flexibilisering van de arbeidsmarkt: veel werknemers hebben geen vaste werkgever, bevinden zich in een kwetsbare positie en worden onvoldoende ondersteund bij ziekte. Dat veel partijen betrokken zijn bij de uitvoering zonder voldoende afstemming, is ook een van de kernproblemen. En uiteraard de onacceptabele wachttijden: momenteel wachten 55.000 mensen op een sociaal-medische beoordeling. Tot slot zien we dat de financiële prikkels die worden gegeven niet effectief zijn: deze werken eerder verlammend dan stimulerend.

    Rechtmatigheid en rechtvaardigheid

    In het kader van arbeidsongeschiktheids-regelingen, zoals de WIA (Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen) in Nederland, wordt het verlies aan verdiencapaciteit berekend om te bepalen in hoeverre iemand nog in staat is om te werken en hoeveel inkomen diegene daardoor misloopt. Op basis van dat verlies wordt vastgesteld of iemand recht heeft op een uitkering en hoe hoog die uitkering zal zijn. Hoe groter het verlies aan verdiencapaciteit, hoe hoger de uitkering kan zijn. Drie broers met dezelfde erfelijke aandoening kunnen vanuit het principe van de WIA dus drie heel verschillende uitkomsten hebben gezien hun ’verlies aan verdienvermogen’: van geen uitkering, tot de rest van hun leven 75 procent van hun laatstverdiende inkomen. Is dat rechtvaardig?

    De bal ligt bij ons allen

    Ons arbeidsongeschiktheidsstelsel staat op een kruispunt. We kunnen beetje bij beetje veranderingen aanbrengen die de fundamentele problemen niet oplossen. Of we kiezen voor een moedige, grondige hervorming. Een serieuze verbouwing voordat het huis instort. De bal ligt nu bij ons allen. Zijn we bereid om verder te kijken dan onze eigen belangen en te werken aan een stelsel dat echt begrijpelijk, rechtvaardig en toekomstbestendig is? De tijd dringt, en de mensen die afhankelijk zijn van dit stelsel verdienen niets minder dan onze volledige inzet.

    Hoe kan een gerechtvaardigde vereenvoudiging eruitzien?

    Met de Octas presenteren we drie varianten voor een nieuw stelsel: 

    1. Het huidige stelsel beter
      • Vereenvoudiging van de WIA, door onder andere uit te gaan van één regeling in plaats van de huidige IVA én WGA met alle subregelingen daarbinnen.
      • Verlaging van de arbeidsongeschiktheidsdrempel van 35 procent naar 25 procent. • Introductie van een eenvoudige verplichte publieke arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen.
      • Versnelling en intensivering van re-integratiebegeleiding voor zieke werknemers zonder arbeidsovereenkomst
    2. Werk staat voorop
      • Focus op wat mensen wél kunnen: introductie van een re-integratieuitkering.
      • Pas later (na 3 tot 5 jaar) wordt besloten of iemand daadwerkelijk arbeidsongeschikt is, wat voorkomt dat mensen te snel dit label krijgen.
      • De werkgever is alleen verantwoordelijk voor re-integratie binnen het eigen bedrijf gedurende de eerste 2 jaar. Daarna wordt de verantwoordelijkheid voor re-integratie bij een andere werkgever overgedragen aan een re-integratiedienstverlener.
      • De re-integratiedienstverlener biedt actief passend werk aan tijdens de re-integratieperiode, zowel om te revalideren als om weerinkomsten te genereren.
    3. Basis voor werkenden
      • Eén gelijke regeling voor alle werkenden (werknemers en zelfstandigen), zodat ze op dezelfde manier beoordeeld, ondersteund en begeleid worden naar eventuele re-integratie.
      • Publieke uitkering op niveau van sociaal minimum, ongeacht mate van arbeidsongeschiktheid.
      • Verplichte aanvullende verzekering voor werkenden.

    Daarnaast stellen we verbeteringen voor in de begeleiding binnen de Wajongen Participatiewet, waaronder intensievere dienstverlening en betere aansluiting bij individuele behoeften.

    Dit is een samenvatting van een artikel die eerder verscheen in de printversie van UWV Magazine november 2024.

    Ontvang maandelijks UWV Magazine

    Meer van dit soort artikelen lezen? Meld u aan voor de nieuwsbrief van UWV Magazine en ontvang waardevolle artikelen over arbeidsmarkt en sociale zekerheid in uw inbox.

    Mogen wij u kort nog wat vragen over uw chatgesprek?